Basisrichtlijnen & individuele aspecten

Misschien geniet je ervan om in de keuken te spelen met de veelzijdigheid aan producten, smaken, kleuren en geuren. Ongeacht of je het graag doet of niet, uitgebreid koken of back to basic. Een vaststaand feit is dat we gewoonweg moeten eten en drinken om onszelf in leven te houden. Voeding maakt een groot deel uit van ons leven in elke dag en voeding speelt een belangrijke rol in de gezondheid. 

Op zowel fysiek als mentaal/emotioneel en spiritueel vlak. Er zijn verschillende stadia van eten. Van puur zintuiglijk tot hogelijk overwogen en alles daar tussenin.   

Ondersteuning en tegenwerking

Het lichaam streeft van nature naar balans. Voeding is in staat om het lichaam hierbij te ondersteunen, maar kan ook tegenwerken. Bewustwording omtrent voeding helpt hier natuurlijk bij om de juiste keuzes voor jou en je gezin te maken. In deze blog is dat wat cognitief uiteengezet, ontstaan uit vragen naar handvaten door lezers en cliënten. 

We geven de algemene lijn weer. Het zijn richtlijnen die al wel veel goeds zullen brengen. Uiteindelijk is het vooral ook veel experimenteren en voelen wat voor jou het beste werkt in iedere levensfase. Voor kinderen zijn andere richtlijnen dan voor bijvoorbeeld 60-jarigen en ouder.

Het natuurlijk aanvoelen wat goed voor je is.

Het aanvoelen van voedingsmiddelen en dichter bij de natuur staan is voor een deel verloren gegaan in de huidige tijd. We staan niet meer op het land. De schappen in de supermarkten zijn echter wel bommetje vol, er zijn zeer veel producten bij gekomen, de keuze is enorm. De vraag is alleen of het allemaal wel bijdraagt aan de gezondheid en is het werkelijk voedend?  

Bij het kiezen van de juiste voeding kun je met veel aspecten rekening houden. We zullen er een aantal hieronder uitleggen. In eerste instantie vraagt het soms van je om je er meer in te verdiepen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat het steeds meer van nature gaat. Kennis over voeding en letten op de uitwerking helpt aanmerkelijk. Natuurlijk spelen de 4 seizoenen een rol. 

Waar je direct op kunt letten bij voeding

Allereerst is het fijn dat de voeding die je tot je neemt van goede kwaliteit is. Het wordt tenslotte onderdeel van jouw systeem en dat van de familieleden. Natuurlijk, vers, lokaal en zo min mogelijk bewerkt zijn mooie richtlijnen. Naast de kwaliteit is ook de kwantiteit van belang om een gezonde spijsvertering te (onder)houden. Laat altijd wat ruimte over. 

Zowel in de ayurveda teksten als de yogageschriften komt de aanwijzing veelal terug om overeten te voorkomen. Een vuistregel hiervoor is 2/4 vast voedsel, 1/4 vloeibaar en 1/4 houdt je leeg. Dit maakt dat de voeding welke je tot je hebt genomen ook goed verteerd kan worden. Na een voldoende uitgebalanceerde maaltijd voel je je naderhand energiek en helder. 

Dit is duidelijk waarneembaar. 

Het leven in zijn verloop en daarin ook de voeding die je tot je neemt, is een dynamisch proces. Dit vraagt ook een flexibele houding van jou. Probeer iets minder in goed en fout te denken. Want dan zie je door alle tegenstrijdig (lijkende) adviezen inderdaad de essentie niet meer. Dat wat nu bij je past is mogelijk over 3 maanden alweer gedeeltelijk veranderd. De behoefte aan duidelijkheid hierin vind je vooral in het luisteren naar en meebewegen met je lichaam. Je lichaam geeft echt wel duidelijke signalen af. 

Geboorte en constitutie of aanleg versus vandaag of de conditie

We hebben om te beginnen allemaal een unieke geboorte constitutie (Paktruti), dit houdt in dat we ook unieke behoeften hebben als het gaat om voeding en leefstijl. Je geboorte constitutie geeft wel een basisrichtlijn waar je op kunt letten en hoe meer in balans, hoe meer je volgens je geboorte constitutie kunt leven. 

Tegelijkertijd heb je ook de dag van vandaag, doordat alles altijd beweegt is ook je geboorte constitutie geen star gegeven. De dosha’s zullen door omstandigheden soms wat verhogen en er kunnen kleine of grote disbalansen optreden. De verhouding van je dosha’s op dit moment (Vikruti) zijn van belang, oftewel jij bent continu aan veranderingen onderhevig, dat is het enige vaste gegeven. 

Leven met de seizoenen

Onze omgeving verandert ook continu, denk bijvoorbeeld aan de wisselende seizoenen. Op een warme zomerdag heb jij weer andere behoeften dan in de vrieskou. Het klimaat speelt dus zeker een rol. Gelukkig hoeven we hier niet al te veel over na te denken wanneer je lokaal en seizoensgebonden gaat eten. Prachtig toch dat de natuur precies levert wat je nodig hebt in dat seizoen. 

Afstemming

Wat extra aandacht bij reizen en/of emigratie is wel fijn. Iemand die in Nederland woont en ook oorspronkelijk is geboren, heeft andere behoeften en gewoontes dan iemand die geëmigreerd is. Hetzelfde geldt voor reizen. Reizen is op zichzelf al vata verhogend en je kunt ook nog te maken hebben met een plotselinge wisseling van klimaat en voedingsbodem. Alles is veranderlijk en ik stem ieder moment opnieuw af op mijn behoeften. 

Deze richtlijnen maakt het kiezen makkelijker.

Gelukkig zijn er wel een aantal basisrichtlijnen die we kunnen aanhouden. Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen. Het is vooral een globale richtlijn. Voor een nauwkeurige persoonlijke afstemming is het raadzaam om dit in overleg te doen met een ayurvedisch therapeut of arts. De persoonlijk afgestemde adviezen gaan dan altijd voor de algemene richtlijnen. 

• Kook met alle 6 smaken (de verhouding kan je afstemmen op je individuele behoefte)
• Eet op hongergevoel, dan is het spijsverteringsvuur actief (Hongergevoel is iets anders dan lekkere trek)

• Eet de grootste maaltijd midden op de dag. Dan is het spijsverteringsvuur het krachtigst en gebruik je de vrijgekomen energie nog gedurende de dag.
• Ga niet slapen met een volle maag. Zodat je tijdens de slaap optimaal de indrukken van de dag kan verteren in plaats van de voeding. 
• Slaap niet overdag, een ontspanningsoefening of mediteren is wel heel goed.

• Eet en drink warm, lauw/warm
• Neem een klein kopje gekookt water bij de maaltijd, tussendoor sippend.  

• Neem de tijd om te eten en te drinken, zit rustig en vermijd multitasken, geniet!
• Eet veelzijdig, combineer vooral met granen, groenten, peulvruchten, noten en zaden.
• Matig de consumptie van dierlijke producten (vlees, vis, zuivel, eieren)
• Kies voornamelijk lokale, verse en biologische producten
• Vermijd voorbewerkte producten en geraffineerde suikers 
• Vermijd verkeerde voedselcombinaties. Vis en zuivel gaan bijvoorbeeld niet samen, net als zuivel en fruit. Vers fruit kan überhaupt het beste apart geconsumeerd worden. 
• Je huid consumeert ook dus volg de vuistregel: Smeer alleen op je huid wat je ook eten kunt:)
• Drink regelmatig gekookt water, dat is heel neutraal en voor alle drie de dosha’s harmoniserend. Kruiden hebben altijd een bepaalde werking en kan je ook te veel van nemen.

De zes smaken op een rij en de effecten

De 6 smaken(Rasa)	Elementen (Bhuta’s)	Effect op vata	Effect op Pitta	Effect op Kapha
Zoet (Madhura)	Aarde Water	Verlagend/ Harmoniserend	Verlagend/ Harmoniserend	Verhogend
Zuur (Amla)	Aarde Vuur	Verlagend/ Harmoniserend	Verhogend	Verhogend
Zout (Lavana)	Water Vuur	Verlagend/ Harmoniserend	Verhogend	Verhogend
Scherp (Katu)	Vuur Lucht	Verhogend	Verhogend	Verlagend/ Harmoniserend
Bitter (Tikta)	Lucht Ether	Verhogend	Verlagend/ Harmoniserend	Verlagend/ Harmoniserend
Wrang (Kashaya)	Aarde Lucht	Verhogend	Verlagend/ Harmoniserend	Verlagend/ Harmoniserend

Voeding per dosha

In bovenstaande tabel zie je dat de smaken opgebouwd zijn uit de vijf elementen. Ditzelfde geldt ook voor de dosha, de bio- energieën van het lichaam. Vata is betrokken bij alle vormen van beweging. Pitta is met name te vinden binnen alle transformatieprocessen en kapha geeft stevigheid en stabiliteit. 

• Vata Dosha bestaat uit lucht & ether
• Pitta Dosha bestaat uit vuur & een beetje water
• Kapha dosha bestaat uit aarde & water

Jouw blauwdruk

Het menselijke lichaam is opgebouwd uit alle vijf de elementen en alle drie de dosha. Echter is de verhouding bij iedereen net anders. Dit is ook zichtbaar als je om je heen kijkt, zowel qua uiterlijk als karakter. Het helpt enorm om te weten wat je geboorte constitutie is door te herkennen welke dosha dominanter aanwezig is en welke minder. 

Wanneer één dosha sterk overheerst ten opzichte van de andere twee dan spreek je van een één-dosha type. Wanneer twee dosha’s in verhouding dichter tot elkaar liggen, dan spreek je van een twee-dosha type. Dit komt het meest voor. Dan kan het ook nog dat alle drie de dosha in bijna gelijke mate aanwezig zijn en dan spreek je van een drie-dosha type.

Uit balans

Naast je geboorte constitutie heb je ook de dag van vandaag. Wanneer je leeft en eet volgens jouw constitutie schommelt dit tussen balans en (lichte) verhoging van de dosha.

Binnen het aardse leven zijn we gewoonweg onderhevig aan veranderlijke omstandigheden, vandaar dat er altijd ook beweging is in je huidige toestand. 

Is er sprake van een langdurige en toenemende disbalans dan merk je dit natuurlijk doordat er verscheidene klachten ontstaan. Afhankelijk van de disbalans kent dit vele fysieke en geestelijke uitingsvormen. Vermoeidheid, lage weerstand, burn-out, stress, verkoudheid, allergieën, migraine, menstruatieproblemen, psychische stoornissen, ontstekingen, obesitas, diabetes, tinnitus en zo kunnen we nog heel lang doorgaan met de opsomming.   

Hieronder volgt een kleine selectie aan voedingsmiddelen en de uitwerking op de dosha’s. Alle voedingsmiddelen uit de natuur worden als medicinaal beschouwd binnen de Ayurveda Ze hebben allen weer andere eigenschappen die in een situatie helpend kunnen zijn of juist beter vermeden kunnen worden.

Wanneer je ayurvedische recepten gaat gebruiken is het belangrijk om je te beseffen dat in India, waar ayurveda ontstaan is, een heel ander klimaat heerst dan in Nederland en er daardoor ook andere behoeftes zijn. Zo wordt er in India meer gebruikgemaakt van zuivel en dit past ook goed omdat het klimaat veel warmer en droger is en zuivel juist heel verkoelend werkt. Echter, in het vochtige koude kikkerlandje van ons is overmatig zuivelgebruik niet zo’n goed idee. Wanneer zuivel genoemd wordt bij een bepaalde dosha, betekent dit dat deze dosha er voordelen aan kan ontlenen, maar wel met mate anders ontstaan er snel verslijmingen en verkoudheden..    

Voeding voor vata: 

De smaken zoet, zuur en zout harmoniseren vata. Vata is van zichzelf koud en droog. Warme en voedende voedingsmiddelen zijn goed, met gebruik van olie voor meer smering. Vata mag vaker gedurende de dag eten. 

Te lang met honger rondlopen en een lege maag is vata verstorend.  

De kruiden kaneel, kardemom, komijn, gember, kruidnagel en knoflook zijn goed voor vata. Vooral ook de granen, rijst en haver (gekookt als haverpap, niet droog)

Gekookte groenten zoals asperges, bieten, wortelen, komkommer, knoflook, uien, zoete aardappels, pompoen, radijs, waterkers net als rode linzen, erwten en sesamzaadjes zijn een goede keuze. Net als vis, zeevruchten, kip en alle zuivel varianten. 

Ghee, sesamolie en olijfolie zijn goed te gebruiken om je voeding in te bereiden. 

Tussendoor fruit zoals granaatappel, cranberries, peer en ook noten (vooral amandelen), de noten kan je licht roosteren in olie of ghee. 

Alle natuurlijke zoetmakers kunnen gebruikt worden. Denk aan honing, ahornsiroop, rietsuiker etc. qua brood is zuurdesembrood een goede keuze en voorkomt gasvorming. 

Verminder de inname van: Koude gerechten zoals salades, gekoelde dranken, rauwe groenten, snoep, cafeïne, onrijp en droog fruit, droge voeding zoals beschuit en crackers.

Voeding voor Pitta:

De smaken bitter, wrang en zoet harmoniseren pitta. Verkoelende eigenschappen en milde kruiden zijn het beste voor pitta. Vegetarisch is over het algemeen goed voor pitta. Pitta heeft een sterk vuurtje en snelle spijsvertering en kan daardoor snel honger hebben en mag ook meer eten gedurende de dag, bijvoorbeeld 2 a 3 hoofdmaaltijden en 2 a 3 tussendoortjes. Dit geldt ook voor drinken, het dorstgevoel is mogelijk hoger en pitta kan ook meer drinken in verhouding tot bijvoorbeeld kapha. De bekende 2 liter per dag is ook lang niet voor iedereen te adviseren. Dit hangt ook weer af van je constitutie, je voedingspatroon. Het zou mooi zijn dat je steeds beter gaat voelen wanneer je dorst hebt.  

De kruiden kurkuma, koriander, komijn, munt/mint, anijs en saffraan zijn goed voor pitta. 

Ook de granen rijst, tarwe, haver, grote gierst en gerst. 

Daarnaast Komkommer, sla, koriander, bieten, spinazie, kool, bloemkool, broccoli, champignons, groene bladgroenten, zoete aardappel, wortel, mungbonen en linzen. 

Als tussendoortje zoete en verkoelende vruchten zoals appel, rozijnen, granaatappel, zoete bessen, meloen, dadels en druiven. 

Melk kan ook in gedoseerde mate gebruikt worden, het heeft een verkoelende werking en is zoet. Qua vlees/vis kan je het beste kiezen voor bijvoorbeeld kip of zoetwatervis.  

Kokossnippers, pompoenpitten en zonnebloempitten zijn goed te gebruiken voor je gerechten. Wees matig met het gebruik van olie. Kokosolie kan vooral gebruikt worden in de zomer, wanneer het vloeibaar is geworden door de omgevingstemperatuur. Een beetje ghee is ook prima of zonnebloemolie.

Verminder of stop de inname van: Gefrituurd voedsel, Cafeïne, alcohol, (rood) vlees, scherpe/verhittende kruiden zoals zwarte peper, chilipepers, mosterdzaad, cayennepeper, asafoetida, honing en tomaten en paprika’s (oude) kaas en yoghurt.

Voeding voor Kapha: 

De smaken scherp, bitter en wrang harmoniseren kapha. Verwarmende, licht verteerbare, drogere voeding is goed voor kapha. Kapha heeft baat bij gebruik van kruiden, Kan ook het beste cafeïne verdragen (met mate) omdat dit stimulerend werkt en kapha in beweging brengt. Net als gebruik van alcohol ter bevordering van de spijsvertering, spreken dan maar over een paar milliliter (medicinaal ingezet), geen glazen vol. Kapha heeft minder snel honger, wel lekkere trek. Kapha functioneert heel goed op twee hoofdmaaltijden per dag.     

Kruiden zijn in het algemeen scherp, vooral gember, fenegriek, soorten pepers. 

Honing is één van de weinige geschikte zoetmakers voor kapha omdat het ook verwarmend is. Gebruik het echter wel met mate. Honing mag overigens niet verhit worden, voeg dit naderhand aan een gerecht toe. 

Granen die langer bewaard zijn (ouder en droger), zijn geschikter voor kapha om te consumeren. Rijst, gierst, haver, mais, gerst zijn goed voor kapha. 

Ook mungbonen (vooral de groene), bonen en linzen, bieten, wortel, radijs, bloemkool, broccoli, groene bladgroenten, spruiten, aubergine en spinazie.

Matig met fruit, een klein beetje appel, granaatappel, mango en gedroogde vijgen. Een half stuk fruit per dag is voldoende. Eet in verhouding meer groenten. 

Amandelen en walnoten kunnen in kleine hoeveelheden.   

Gebruik geen of een klein beetje olie bij het koken. Sesamolie is een geschikte olie om te gebruiken.

Verminder de inname van: de smaak zoet, zuivel, oliën, vettigheid, gefrituurd eten, tussendoortjes, (zoete) aardappelen, pompoen, vochthoudende groenten/fruit zoals komkommer, meloen, tomaat, etc, overmatig drinken, koud eten/drinken. 

Afvalstoffen verminderen

Ama zijn de afvalstoffen die zich kunnen ophopen in het lichaam. Dit ontstaat door bijvoorbeeld verkeerde voedselcombinaties, overeten, zwakke spijsvertering etc. Het is gebruikelijk om regelmatig te reinigen binnen de ayurveda om je te ontdoen van ama. Je kunt ama herkennen aan bijvoorbeeld:

• De witte of wit/gelige laag op de tong
• Een vermoeid/ zwaar gevoel 
• Koorts 
• Slechte adem
• Gewichtstoename 
• Verstoord hongergevoel

Ama heeft vergelijkbare eigenschappen met kapha dosha. Je kunt dus bijvoorbeeld de smaken scherp, bitter en wrang inzetten bij een reiniging. Daarnaast kan je heel licht verteerbaar eten. Door een paar dagen vast voedsel te vermijden en te starten met een zeer lichte soep. Vervolgens bouw je dit langzaam weer op naar een gebalanceerd voedingspatroon. Een reiniging ziet er voor iedereen ook weer anders uit, 

er is geen one size fits all. 

Het is raadzaam om dit te bespreken met je ayurvedisch therapeut/ arts. 

Naast een individuele indicatie om te reinigen is het ook gebruikelijk om een voorjaars- en najaars reiniging te doen. In het najaar haal je vooral de overmatige hitte (pitta) uit je systeem om vervolgens weer evenwichtig de herfst (vata-seizoen) in te gaan. Dan is er ook de voorjaarsreiniging om de overmatige kapha van de winter uit je systeem te halen. Wanneer de temperaturen warmer worden laat je het opgeslagen lichaamsvet los, welke heel functioneel was in de winter om je te voeden en warm te houden. Als je je lichaam meehelpt door een reiniging om je hiervan te ontdoen, voorkom je onder andere verkoudheden, allergieën en die bekende voorjaarsdip.  

Levensfasen

Iedere levensfase vraagt ook weer net een andere leefwijze. Kinderen zitten echt nog in een kapha fase van het leven. Het opbouwen van de weefsels en de groei staat in deze periode centraal. Moedermelk voorziet natuurlijk perfect in de behoefte van een pasgeboren baby.  

Van de puberteit tot aan de menopauze zit je in de pitta fase van je leven, over het algemeen een vrij actieve fase. De tijd van ambities en ook opbouw/transformatie. 

Daarna volgt de vata fase van je leven waarin je weer wat meer achterover mag leunen en rust in je leven brengt. 

Zwangerschap

De zwangerschap is ook weer een unieke situatie. Met betrekking tot voeding en leefstijl is het in algemene zin belangrijk om vooral de vata richtlijnen te volgen. Je wilt namelijk dat je kindje zich goed nestelt en groeit. Een vata disbalans kan dit proces in de weg staan. 

Natuurlijk is het raadzaam om hierbij een ayurvedisch therapeut te raadplegen voor een persoonlijk advies. Je vikruti en pakruti is ook van belang om een passend advies te geven. Het is in ieder geval wel de periode waarin je vooral rust neemt, lichte bewegingsvormen als wandelen en (zwangerschapsyoga) zijn natuurlijk prima. Qua voeding, niet te sterk gekruid, vermijd de smaken bitter, wrang en scherp en ga zeker niet reinigen of bewust afvallen in deze periode.  

Supplementen

Soms is het goed om even wat ondersteuning te gebruiken in bijvoorbeeld de vorm van supplementen. Raadpleeg hierbij wat goed is voor jou. In de praktijk zie ik toch nog regelmatig dat met de beste bedoelingen trends gevolgd worden, terwijl dit voor desbetreffende persoon toch nadelig uitpakt.

Ashwagandha is een sterk kruid en is zonder recept te verkrijgen om maar een voorbeeld te noemen. Niet iedereen heeft een hippe agni booster (verhoogd spijsverteringsvuur) nodig. Stel dat je al veel hitte in je lichaam hebt en een te sterke spijsvertering, dan werkt dit averechts. Terwijl dit voor je buurman of buurvrouw wel eens een hele goede oplossing zou kunnen zijn. Supplementen zijn in de grote lijn vooral voor tijdelijke ondersteuning. Zelden voor langdurig gebruik. 

Daarnaast kan je ook teveel innemen van één supplement of te veel door elkaar, wat juist voor disbalans zorgt. Less is more. 

Zou je graag een Ayurvedisch consult willen of ben je op zoek naar wat meer informatie over Ayurveda? Neem contact met ons op, we helpen je graag verder. Overigens hebben we ook boeken geschreven over voeding, mocht je er meer over willen weten.