Wat is pranayama?

Prana kan vertaald worden als (levens) energie en yama betekend beheersing of controle. Pranayama is in het kort, het beheersen van de energie. Hoe zit dit nu precies? Wat dient er dan onder controle te worden gebracht? Je weet het vast al. Alles bestaat uit energie, dit heeft Einstein met zijn bekende formule E=MC2 aangetoond. Er zijn drie soorten energie die we kennen uit de overlevering, ze heten sattva of harmonie, rajas of activiteit en tamas of inertie. De vitale energie kan in een mens in balans zijn of juist niet. Door meer kennis en ervaring met de vraag, hoe energie zich gedraagt in jouw lichaam en in het denken, leer je om onder zoveel mogelijk omstandigheden naar herstel van de vitale balans toe te werken. 

De drie belangrijkste bronnen van prana zijn voornamelijk de energie van de zon, maar ook de energie van de aarde door de draaiing en massa. Daarnaast geeft de kosmos ook straling af. Prana uit deze bronnen wordt universele prana genoemd en we krijgen het in verschillende vormen binnen zoals opgenomen in vers voedsel, door schone lucht, zuiver water en licht. Om energie beter te beheersen in het lichaam kennen we pranayama oefeningen.  

Hoe komen we aan deze kennis? 

De Rishi’s, de oude zieners wisten dit al sinds zeer oude tijden en gaven de mensheid methoden om deze energie te beheersen, ze pasten de pranayama of levenskracht oefeningen zelf ook toe. Het waren de Rishi’s die de hymnes van de Veda’s hebben samengesteld. De postvedische traditie van het hindoeïsme beschouwt de rishi’s als ‘grote yogi’s ‘ of ‘wijzen’ die na intense meditatie de allerhoogste waarheid en eeuwige kennis realiseerden, die ze in hymnes samenstelden. 

Terug naar prana. In het Sanskriet wordt Prana’ gespeld als ‘Praan’ en zijn kracht wordt ‘Praan shakti’ genoemd. De Sanskrietterm ‘Praan’ is afgeleid van het voorvoegsel ‘Pra’ betekent ‘brengt voort’ en de wortel ‘an’ betekent ‘beweging’. Prana betekent de kracht “die de beweging voortbrengt”. En Prana Shakti gaat helemaal over de manifestatie die Prana brengt; zoals leven, materie, gedachten, een hele rij. Het is de transformerende kracht die energie omzet in materie en materie in energie. Een andere bekende ziener die spreekt over pranayama is Patanjali, die de yogaleer op schrift heeft gesteld. Hij noemt pranayama als de 4e stap in het achtvoudige pad van Raja Yoga. Hij geeft aan dat verhoogde levensenergie of vitaliteit nodig is om de hoger gelegen stappen te kunnen beoefenen.  

Is pranayama een diepe ademhaling?

De pranayama ademhaling komt je mogelijk ook wel bekend voor. Dit geeft al mooie resultaten. Je kunt zeggen dat je de ademhaling aanmerkelijk gaat verbeteren omdat de oefening erop gericht is om veel beter en dieper door te ademen. Misschien ken je wel de wisselende neusademhaling. Door deze toe te passen merkje zelfs al naar enkele minuten de rustgevende werking van de diepe in- en uitademing. 

Echter, lijkt het erop dat pranayama verder gaat dan alleen de fysieke ademhaling. Zo blijkt in de loop der jaren door onze eigen oefeningen. Dat vele yogabeoefenaren pranayama alleen als fysieke ademhalingsoefeningen benaderen komt waarschijnlijk door de vertaling. Prana wordt ook wel met ‘levensadem’ vertaald, maar ook als wind en lucht. Wanneer je de teksten bestudeerd over de effecten van pranayama, komt de alleen fysieke ademhaling echter niet overeen met de toegekende wonderbaarlijke effecten van de pranayamas die beschreven zijn.

De vertaling van “Pranayama”

Vertaal je prana met energie en/of doorstroming dan worden de aanwijzingen opeens een stuk helderder. Ook het woord Vayu speelt een belangrijke rol bij het begrip over prana. Prana beïnvloed de Vayu. Vertalingen van vayu zijn ook wind, adem, levensenergie en prana stroomt dan naar de vayu in 5 verschillende gebieden. Volgens de Yoga traditie hebben we 5 verschillende Vayu’s. Deze Vayu’s zijn verdeeld over verschillende delen van het lichaam en hebben verschillende fysieke en subtiele effecten. Verderop in het artikel zie je meer uitleg. 

Zoals je net al kon lezen, alles is energie, jij bestaat uit energie. Deze energie doordrenkt je hele lichaam, anders kon het gewoonweg niet bestaan. Net zoals er verschillende stelsels zijn in het lichaam zoals o.a. het bloedvatenstelsel, ademhalingsstelsel, hormoonstelsel. Heb je ook een stelsel van energiekanalen. Dit noemen we de nadi’s.

Deze zijn voor het fysieke oog echter niet waarneembaar zoals dit is bij bijvoorbeeld een bloedvatenstelsel. Het is subtieler, het verlevendigt alles wat wel en niet met het fysieke oog waar te nemen is. Kijk nu eens naar het fysieke ademhalingsstelsel, het is zeker waar dat de adem zeer belangrijk is, zonder adem geen leven. Zonder prana, zou er geen ademhalingsstelsel mogelijk zijn. De fysieke ademhaling is dus een grofstoffelijke uitwerking van iets subtielers wat daaraan voorafgaat. Dan spreken we over prana oftewel energie. 

Gautama Boeddha bereikte de verlichting door in te zien dat er geen ego of ik bestaat. Volgens hem is er geen individuele identiteit en is er alleen maar prana.

Volgens zijn visie is alles een manifestatie van prana en is prana de samenhang tussen alles. Prana is de gebonden energie daar waar qi de vrije energie is. Qi is aanwezig in lucht en ether en als chi gebonden wordt benoemde hij het als prana. Zolang de mens geloof hecht aan een individuele ik zal chi gebonden zijn en dus prana blijven, aldus zijn visie. Inzicht krijgen dat het ik niet bestaat zal de prana weer terug veranderen in chi, wat de uiteindelijke verlichting inhoudt.

De vergelijking tussen Pranayama en QI

In China treffen we deze levensenergie aan en heet deze dus Qi of ook wel ch’i, chi, of gi. Qi is een fundamenteel concept uit de Chinese cultuur, doorgaans gedefinieerd als adem, levenskracht, vitale energie of spirituele energie dat deel uitmaakt van alles wat bestaat. Verwijzingen naar qi of soortgelijke filosofische concepten als een soort van metafysische energie die levende wezens in stand houdt. Ki is de Japanse term voor subtiele levensenergie. Het wordt gebruikt in veel voorkomende Japanse idiomatische uitdrukkingen waar het een betekenis van geest, energie, kracht of lucht (gasvormig) overbrengt. Volgens de gele keizer stroomt deze ki energie door het lichaam en activeert om de 2 uur extra de betreffende organen.   

Prana stroomt in het lichaam door subtiele energiekanalen die in yogaterminologie de Nadi’s worden genoemd. Het Nadi-systeem is op zo’n manier in het hele lichaam doordrongen dat alle kleine Nadi’s zijn verbonden met de drie belangrijkste Nadi’s: Ida, Pingala en Sushumna. Deze 3 belangrijkste nadi’s liggen in het subtiele lichaam langs het ruggenmerg.

Wat we hebben gezien is dat Pranayamas oefeningen zijn, die op een dieper niveau anders worden beoefend. Je leert hoe je met gedachtekracht jouw energiebalans hersteld. De subtiele ademhaling waarover wordt gesproken verloopt via de Bindus of poorten boven het hoofd en onder de stuit. Het mooie hierbij is dat de mogelijke resultaten verkregen door oefening nu wel veel beter kloppen.

Heeft pranayama iets te maken met guna?

Energie uit zich in drie hoedanigheden oftewel guna’s. We hadden al vastgesteld dat via de wetenschap maar ook in filosofische zin, alles wat we kennen bestaat uit energie. De energie stroomt in twee kanalen. Dit is een wisselwerking tussen twee tegenpolen, ze heten rajas en tamas. Rajas is een uitzettende energie, een middelpuntvliedende kracht zoals elektriciteit maar ook enthousiasme en boosheid zijn rajasisch te noemen.

Tamas is een samentrekkende energie, een middelpuntzoekende kracht zoals magnetisme maar ook angst en genegenheid. In het bestaan en in jouw leven is er een constante wisselwerking tussen beide polen. Ons lichaam wordt bij elkaar gehouden door de overheersende samentrekkende kracht, tamas. Er vindt verdichting plaats, de materie wordt compacter. Dit geeft de stabiliteit welke nodig is. Slapen, is overwegend tamasisch en doet de mens herstellen. Dan komt die nieuwe dag. Om in beweging te komen, om wakker te worden is rajas nodig, beweging voor de bloedsomloop maar er gebeurt veel meer, het lichaam komt weer op gang. 

Het evenwicht tussen Rajas en Tamas

Beide krachten zijn nodig voor ons bestaan in deze wereld. Beide krachten zijn even belangrijk en waardevol. Het gaat om de juiste verhouding tussen beide. Wanneer beide guna’s, rajas en tamas evenredig aanwezig zijn, spreek je van sattva oftewel balans. De gulden middenweg. Dit uit zich in een gevoel van kalmte, helderheid en harmonie. 

Tijdens pranayama yoga beoefening ben je steeds bezig met het werken naar evenwicht tussen beide energiestromen. De 72.000 nadis zijn terug te voeren naar twee hoofdnadi’s of stuur kanalen, Ida en Pingala. De twee kanalen samen vormen een dubbele helix. De shiva energie stroomt door het ida kanaal van boven naar beneden en de shakti energie stroomt door het pingala kanaal van beneden naar boven. De shakti energie is meer rajasisch van aard en de shiva energie is meer tamasisch van aard.   

Hieronder een schema ter verduidelijking.    

Kanaal	Ida	Pingala	Sushumna
Richting	Shiva – hemelenergie	Shakti – aarde energie	Sattva = Shiva + Shakti
Openbarend	Vrouwelijk	Mannelijk	Geslachtsloos
Hoedanigheid	Tamas	Rajas	Sattva
Vorm	Samentrekkend	Uitzettend	Stabiel
Werking	Verdichting	Vergeestelijking
Chinese benaming	Yin	Yang	Evenwicht
Ligging	Links	Rechts	Midden

Wanneer het begrip over de verschillende guna’s toeneemt wordt het ook steeds natuurlijker om de juiste pranayama voor jouw te kiezen, voor dat moment. Dit helpt je om steeds weer beter en meer naar sattva of harmonie toe te komen. 

Welke soorten pranayama zijn er?

De Hatha Yoga Pradipika, een klassiek geschrift samengesteld door Swami Swatmarama, bevat veel  oefeningen. In dit werk worden de de kriya’s (reinigingshandelingen), pranayama’s (energiebeheersingsoefeningen) en mudra’s (energiezegels) keurig beschreven. Het betreffen  verschillende energetische oefeningen voor een juiste doorstroming van de energiekanalen (nadi’s).

De reinigingshandelingen of kriya’s vormen een voorbereiding op de pranayamas. Deze zes kriya’s heten dhauti kriya, vasti kriya, neti kriya, trataka kriya, nauli kriya en kapalabhati kriya. Vele klassieke overleveringen zijn alleen esoterisch te benaderen. Indien je te letterlijk neemt wat er staat zou het niet meer in overeenstemming zijn met de eerste stap van yoga, geweldloosheid.

De kriya’s worden in onze opleiding energetisch met gedachtenkracht uitgevoerd, het zijn geen fysieke toepassingen. Het zijn voorbereidende oefeningen om pranayama te leren. In de hatha yoga pradipika wordt genoemd dat sommige leraren zeggen dat alle onzuiverheden van de nadi’s worden weggenomen door pranayama alleen en de kriya’s worden niet door hen geaccepteerd. De hatha yoga pradipika beschrijft vervolgens 9 verschillende pranayama.

Nadi Sodhana Pranayama – Reiniging Energiekanalen

Dit is een uitgebreide pranayama welke de nadi’s reinigen. Je kunt dit vergelijken met een grote schoonmaak. Soms moet je de boel eerst flink onder handen nemen, om het vervolgens makkelijk bij te kunnen houden. Het is een grondige voorbereiding op de volgende 8 pranayama’s.

Suryabhedana pranayama – Zonnedoorbraak

Het zuivert de hersenen oftewel het mentale veld. De gedachten worden kalmer, overspannenheid neemt af. Warmte neemt toe. Goed bij virus/infectie ziekten en KNO klachten.  

Ujjayi pranayama – Zegevierende

Versterkt het (verterings)vuur. Griep/verkoudheid treedt minder snel op, algemene zwakte verschijselen / stressverschijnselen nemen af. Verminderd een te veel aan emoties, spanning, zorgen en psychosomatische aandoeningen.

Sitkari pranayama – Geluidsmaker

Schenkt lichaamskracht, vrij van bezoekingen. Werkt verjongend/ regenererend. Vermindering van honger, dorst, slaap en traagheid.

Sitali pranayama – Verkoeler

Verdrijft maag, lever en gal aandoeningen. Harmoniseert een verstoord honger en dorstgevoel.

Bhastrika pranayama – Blaasbalg

Het verwijderd ziekten veroorzaakt door een teveel aan vata, pitta en kapha. In de Ayur veda geneeskunde leren de studenten dat dosha, vata, pitta, kapha bij ziekte dienen te worden teruggebracht tot hun essentie. Daarbij helpt deze bhastrika pranayama enorm. Het zuivert de energie in het lichaam. Het te veel aan indrukken worden ontkracht. Het bewustzijn is krachtig in het nu na oefening.

Bramari pranayama – Zoemende bij

Een onbeschrijfelijk gevoel van gelukzaligheid treedt op.

Murcha pranayama – Flauwte

Gedachtevorming vindt moeilijker plaats. Brengt de geest terug tot een staat van inactiviteit. Brengt rust en geluk.

Plavini pranayama – Drijvende 

Helpt enorm om rust en overzicht te bewaren en het hoofd boven water te houden in zware tijden. 

Deze yoga pranayamas hebben allen een specifieke uitwerking. De 72.000 nadi’s worden gereinigd of bekrachtigt op verschillende manieren. Natuurlijk is een gezonde leefstijl en voeding ook van belang. Pranayama is de 4e stap van het achtvoudige pad. Dit betekent dat er 3 stappen aan voorafgaan. De yama’s en niyama’s dienen beoefend en gerespecteerd te worden. Dit biedt een stevig fundament en minder verstoringen treden op. Daarna komt asana, de lichaamshoudingen zorgen al voor een betere doorstroming en zijn zeer zeker een goede voorbereiding voor pranayama. De hatha yoga pradipika schrijft heel doeltreffend:

Het 2e hoofdstuk van de Hatha Yoga pradipika begint met: 

Binnen onze Raja Yoga opleiding worden alle 8 stappen van yoga grondig behandelt en beoefend, met als doel de laatste stap, eenwording.  Dit gebeurt onder de veilige begeleiding van een ervaren docent. Hoe ziet dit eruit bij stap 4, pranayama? Allereerst oefenen we met de fysieke ademhaling, wanneer je hier vertrouwt mee raakt gaan we een stap dieper en zullen we de pranayama energetisch uitvoeren en dan merk je vanzelf op dat de beschreven effecten gaan optreden. 

Wat is het effect en doel van pranayama?

Toen rishi’s de functies, intensiteit en richting van stromende prana in de nadi’s observeerden, ontdekten ze dat prana in de verschillende delen van het lichaam anders werkzaam is. Het is niet hetzelfde in het hele lichaam. In sommige regio’s is de stroomrichting van Prana bijvoorbeeld naar boven (in de borst, keel), terwijl het in andere regio’s naar beneden gaat.

Evenwicht, volledige harmonie is het doel van pranayama in de yoga noemen we dit sattva.
Wanneer beide energiestromen volledig in evenwicht zijn noemen we dit het opengaan van het sushumna kanaal, oftewel de doorstroming van levensenergie is volledig open en vrij van verstoringen. Je staat met je voeten stevig in de aarde en met je hoofd in de wolken. Je bezit ontembare energie. Voldoende energie hebben we nodig om goed te kunnen functioneren in het dagelijkse leven.

Denk maar eens aan de momenten dat je vermoeid bent. Je overziet de dag minder goed, je wordt sneller in negatieve gedachten en patronen getrokken, je beheersing neemt af en vermoeidheid is een eerste voorbode voor ziekte. Binnen de natuurlijke geneeswijze Ayurveda, ook wel de zusterleer van yoga genoemd, wordt getailleerd uiteengezet hoe de verschillende prana stromen, de lichamelijke processen aansturen. Er worden vijf verschillende subprana’s oftewel pancha vayu, de vijf subdosha’s van vata beschreven met ieder een ander energieverloop.

• Prana Prana – de naar binnen gerichte prana
  Prana is gelegen in het hoofd en beweegt in de borst, keel. Ondersteund het denken, hart, zintuigen en intellect. Houd zich bezig met de beweging slijm, niezen, boeren, innemen en doorslikken van voedsel (Astanga Hrdayam 12-4).
  
  
• Udana Prana – de naar boven en buiten gerichte prana
  De borst is de zetel van Udana. Het beweegt in de neus, navel en keel. Zijn functie is het op gang brengen van spraak, effort (vertaling), enthousiasme, kracht (capaciteit om te werken), kleur (teint/gelaatskleur) en geheugen (bewustzijn) (Astanga Hrdayam 12-5).
  
  
• Vyana Prana – Verspreidende prana
  Vyana is gelokaliseerd in het hart, het beweegt door het hele lichaam met een grote snelheid. Houdt zich bezig met functies als lopen, de lichaamsdelen naar beneden en omhoog brengen, het knipperen van de ogen etc. In het algemeen alle activiteit in het lichaam (Astanga Hrdayam 12-6,7).
  
  
• Samana Prana – Circulerende prana
  Samana is gezeteld dicht bij het vuur (spijsvertering activiteit) Beweegt in de kostha (spijsverteringskanaal en andere buikingewanden) Houdt het voedsel een bepaalde tijd in het spijsverteringskanaal, helpt koken/verteren, scheid de essentie en afval van het voedsel en elimineert het afval (Astanga Hrdayam 12-8).
  
  
• Apana Prana – De neerwaartse gerichte prana
  Apana is gelokaliseerd in de apana (dikke darm), beweegt in de taille, blaas, geslachtsdelen en dijen en houdt zich bezig met met de uitscheidingsfuncties van sperma, menstruatie, ontlasting, urine en foetus (Astanga Hrdayam 12-9).
   
  Zo krijg je mogelijk een beeld van de vele functies van prana. Zonder prana geen leven. Leer je prana beheersen, heeft dit natuurlijk direct invloed op je kwaliteit van leven en de levensduur neemt toe.  

Kan iedereen pranayama leren?

Het is voor iedereen te leren, indien aangeleerd door een goede leraar. De yogaleer wordt van oudsher overgedragen van leraar op leerling. Dit is niet voor niets. De oefeningen zijn krachtig en hebben zeer gunstige effecten voor de beoefenaar indien juist uitgevoerd. Een voorganger, een ervaren leerkracht bewaakt samen met jou dit proces.

Wil je graag meer weten? Meld je gratis en vrijblijvend aan voor een kennismakingsgesprek.