Ayurveda is een prachtige leer welke kennis schenkt over het leven en hoe te leven. Ayus betekend leven en Veda betekent kennis. Het doel is een lang, gezond en gelukkig leven. Om dit doel te bereiken is het natuurlijk van belang om deze kennis ook daadwerkelijk te integreren in je dagelijkse leven. De klassieke teksten geven duidelijke richtlijnen hoe je dit kan doen. Alle facetten van het leven worden hierin behandeld. Prioriteit is daarbij om je gezondheid te behouden en indien nodig te herstellen. Het terug in evenwicht brengen van uit balans gebrachte dosha’s vormt de basis van ayurveda.

De oorsprong van Ayurveda

Ayurveda komt voort uit de Veda’s, een alomvattende leer die mens, natuur en kosmos als een geheel beschouwt. De vier Veda’s zijn de oudste bron van wijsheid op aarde volgens de overlevering aan de mensheid geschonken door Brahma, de schepper. Het is niet gebonden aan een religie, het is voor ieder mens op aarde. De Veda’s geven richtlijnen voor een gelukkig leven. Uiteindelijk wil ieder mens gewoonweg gelukkig zijn.

1. Rig Veda
2. Yajur Veda
3. Sama Veda
4. Atharva Veda

Net zoals Hippocratus wordt beschouwd als de grondlegger van de westerse geneeskunde, zo kan je de Veda’s zien als de grondlegger van de ayurveda. Vanuit de Veda’s is allerlei Vedische literatuur ontstaan. Waar ook uiteindelijk ayurveda uit geboren is. Belangrijke literatuur binnen ayurveda welke tot de dag van vandaag actueel zijn en toegepast worden zijn o.a. van Charaka, Vagbhata en Sushruta.

De overlevering is ouder dan het schrift en werd tijden lang mondeling overgeleverd van leraar op leerling. Dit verklaart ook de korte, bondige teksten oftewel sutra’s. In heel weinig woorden werd er veel inhoud overgedragen.

 

Voorbeeld Sutra

Sama dosha samãgnisca sama dhãtu mala kriyã prasannãtmendriya manah swastha ityabhidhiyate (Sushruta Samhita, Su 15:48)

Een persoon met dosha in evenwicht, evenwichtige agni (spijsverteringsvuur), goed functionerende dhatu’s (weefsels), goede eliminatie van Malas (lichamelijke afvalstoffen), goed functionerende lichaamsprocessen en wiens geest, ziel en zintuigen vol gelukzaligheid zijn, is wat je noemt een gezond persoon.

8 onderdelen van ayurveda

Ayurveda heeft als uitgangspunt dat een goede gezondheid de basis is voor een gelukkig bestaan. Tevens wordt dit gezien als een voorwaarde om de vier basisbehoeften van het menselijk leven te vervullen; Dharma (levensdoel), Artha (welvarendheid) Kama (welzijn en genot) en Moksha (bevrijding en verlichting). Het is een compleet gezondheidssysteem met een holistische benadering. Diagnostiek bestaat uit een gesprek, observaties, pols- en tongdiagnose. Een behandelplan bestaat o.a. uit voeding en leefstijladvies.

Aanvullend kunnen medicinale kruiden (op natuurlijke basis), verschillende reiniging en/of massage technieken en yoga-oefeningen geadviseerd worden om het herstelproces te bevorderen. Ayurveda wordt door de World Health Organisation officieel als geneeswijze erkend.

De 8 hoofdrichtingen/ specialisaties zijn:

1. Interne geneeskunde
2. Chirurgie
3. Keel, Neus en Oor geneeskunde
4. Pediatrie en Gynaecologie
5. Toxicologie
6. Psychiatrie
7. Geriatrie & Revitalisering
8. Vruchtbaarheid en Viriliteit.

Ayurveda en Yoga

Binnen de ayurvedische literatuur wordt veelal gewezen op het belang van yoga beoefening. Volgens de overlevering is ayurveda vooral gericht op genezing van lichaam en geest en is yoga vooral gericht op zelfrealisatie en de weg naar moksha (bevrijding). Ondanks dat beide disciplines zich volledig gericht hebben op het uitdragen van hun eigen expertise is wederzijdse erkenning in meerdere belangrijke geschriften terug te lezen.

Wat zijn Dosha’s in Ayurveda?

De pancha maha bhuta theorie zoals uit de sankhya filosofie overgeleverd, verklaart dat alles in de vorm opgebouwd is uit de vijf grote elementen (Pancha – vijf, maha – groot, bhuta – elementen). Dit zijn ether, lucht, vuur, water en aarde. De ayurvedische leer welke van deze theorie uitgaat en uitgebreid heeft onderzocht met betrekking tot het menselijke lichaam, heeft deze elementen vertaald naar dosha.

• Vata Dosha – Elementen lucht & ether
• Pitta Dosha – Elementen vuur & een beetje water
• Kapha Dosha – Elementen aarde & water

Vata is met name verantwoordelijk voor alle bewegingen, pitta voor alle transformatieprocessen en kapha is voedend en geeft stabiliteit.

In het fysieke lichaam is dit ook terug te vinden; de botten welke stevigheid en stabiliteit bieden, de spijsvertering waarin voeding getransformeerd wordt naar energie en bouwstenen en is er een constante beweging nodig (ademhaling, uitscheiding, bloedsomloop, zenuwstelsel etc.).

Zo zie je dat de dosha overal bij betrokken zijn en een mooie samenwerking vormen. Zo is iedere dosha ook weer op te delen in vijf subdosha, welke een meer specifieke rol vervullen binnen de lichaamsprocessen van de mens. Natuurlijk zijn er veel beschrijvingen te vinden over de verschillende dosha. Het internet staat er vol mee. Echter worden de dosha maar in een paar guna’s (hoedanigheden) omschreven. Hoe meer begrip je krijgt over deze guna’s, hoe beter je de dosha gaat begrijpen.

• Guna’s Vata: Droog, licht, koud, ruw, subtiel en bewegelijk
• Guna’s Pitta: Beetje olieachtig, scherp, heet, licht, sterk ruikend, verspreidend en vloeibaar
• Guna’s Kapha: Zalvend/olieachtig, koel, zwaar, traag, glad, zacht en statisch

 

Bovenstaande guna’s worden toegepast met betrekking tot het lichaam. Wanneer we over de geest spreken, spreken we met name over Rajas (dynamisch), Tamas (inertie) en Sattva (evenwicht/harmonie).
Je vindt de dosha’s niet alleen terug in je fysieke lichaam, maar ook in de dag, de seizoenen, voeding, activiteiten, leeftijd en ga zo maar door.

Van baby tot pubertijd overheerst kapha, denk maar aan de babyvetjes en snottebellen. Het staat vooral in teken van opgroeien en het fysieke lichaam wordt steeds meer gevormd. Vanaf de pubertijd tot aan de middelbare leeftijd overheerst pitta. Dit is de tijd van ambities ontwikkelen en uitvoeren, sporten, en carrière maken. Een periode waarin we veel tot stand kunnen brengen. Daarna volgt de vata tijd. Een tijd van reflecteren, loslaten en onthechten. Dit is zowel waarneembaar in het fysieke lichaam als op mentaal/emotioneel vlak. Van nature is dit ook de tijd waarin iemand zich meer terugtrekt uit de fysieke wereld en de spirituele beoefening meer wordt.

Wanneer je dit principe doorhebt is het eigenlijk heel eenvoudig. Wanneer pitta door het zomerseizoen van nature verhoogd wordt, helpt het om o.a. verkoelend te eten en drinken. De natuur speelt hier zelf ook al op in. Geweldig toch! Wanneer je plaatselijk en biologisch eet, heb je al een hele goede basis.

In het westen zien we in de zomer veel ijsjes en koud drinken op tafel komen ter compensatie van de warmte. Hier help je echter je systeem niet mee. Je krijgt het uiteindelijk zelfs warmer, omdat je interne vuurtje aangaat om die koude producten op te vangen. In dat opzicht hebben ze dit in oosterse landen beter begrepen. Wanneer je bijvoorbeeld verkoeling zoekt, kan je beter iets uitkiezen wat een verkoelende werking heeft, zoals muntthee. Een lauw/warm drankje met verkoelende eigenschappen.

Smaken hebben ook invloed op de dosha. Een perfecte ayurvedische maaltijd bestaat uit alle zes de smaken, maar de verhoudingen daarvan wisselen weer per persoon. Hieronder een overzicht van de verschillende smaken.

Constitutie & Disbalans
Wanneer dosha om welke reden dan ook verstoord worden, heeft dit direct gevolgen op verschillende lichaamsfuncties. Breng je de dosha weer in evenwicht, dan herstellen de lichaamsfuncties zich ook weer afhankelijk van de mate waarin ze aangetast waren.

Iedereen is opgebouwd uit de drie dosha’s en toch verschillen de verhoudingen. Dit is zichtbaar als je om je heen kijkt en jezelf met anderen vergelijkt. De één is meer ambitieus en vurig (pitta), de ander zachtaardiger en stabieler (kapha) en weer een ander is kenmerkend om haar enthousiasme en creativiteit (vata). Om maar een paar van de oneindig veel voorbeelden te noemen.

Je wordt geboren met een bepaalde constitutie, jouw unieke blauwdruk. Dit wordt in het Sanskriet, je pakruti genoemd. Je constitutie blijft heel je leven hetzelfde. Daarnaast heb je nog je vikruti, dat is je huidige staat oftewel je disbalans. Je vikruti is constant in beweging. Hoe dichter je huidige staat bij je blauwdruk ligt, hoe optimaler je gezondheid zal zijn. Hoe verder dit van je natuurlijke staat afwijkt, hoe meer het lichaam gaat tegenstribbelen en dan zal je op den duur klachten gaan ervaren. De klachten beginnen subtiel en verergeren wanneer deze niet opgemerkt worden en/of er geen gehoor aangegeven wordt. Uiteindelijk kan dit uitgroeien tot aan hevige klachten, chronische aandoeningen en alles daartussen.

Ondanks de aanwezigheid van maar drie dosha, zijn er vele variaties mogelijk. Deze zijn onder te verdelen in: Één dosha type, twee-dosha type en drie-dosha type. Wanneer één dosha sterk overheerst ten opzichte van de andere twee dan spreek je van een één-dosha type. Je ziet dan heel duidelijk dat iemand vata, pitta of kapha is, omdat deze kenmerken zeer duidelijk zichtbaar zijn.

Wanneer twee dosha’s in verhouding dichter tot elkaar liggen, dan spreek je van een twee-dosha type. Dit komt het meest voor. De meest dominant aanwezige dosha wordt als eerst genoemd en daarna de andere. Dan is er ook nog de mogelijkheid dat alle drie de dosha in bijna gelijke mate aanwezig zijn en dan spreek je van een drie-dosha type, dit komt minder vaak voor.

Één-dosha type:

• Vata
• Pitta
• Kapha

Twee-dosha type:

• Vata-Pitta
• Vata-Kapha
• Pitta-Vata
• Pitta-Kapha
• Kapha-Vata
• Kapha-Pitta

Drie-dosha type:

• Vata-Pitta-Kapha

Door begrip omtrent de dosha’s en guna’s, ben je in staat om bij tijdig bij te sturen. Natuurlijk kan je altijd een therapeut of arts raadplegen middels een consult. Wanneer je een zelftest doet omtrent je constitutie geeft dit een grove richtlijn. Dit is echter geen volledige diagnose. Veel van de vragen zeggen ook meer over je vikruti (disbalans) dan over je blauwdruk. Zet je zelf daarom niet te snel vast met ik ben dit of dat… maar blijf voelen en observeren en stel je constatering bij daar waar nodig. Het is een hele levendige, dynamische leer dus dit vraagt van jou ook enige flexibiliteit en aanpassingsvermogen.

Ayurveda – Zeven Weefsels

De dhatus zijn de weefsels waaruit het fysieke lichaam is opgebouwd. Er zijn zeven weefselsoorten:

• Rasa Dhatu – Lymphe en plasma
• Rakta Dhatu – Rode bloedcellen
• Mamsa Dhatu – Spierweefsel
• Meda Dhatu – Vet en bindweefsel
• Asthi Dhatu – Botweefsel
• Majja Dhatu – Zenuwweefsel en beenmerg
• Shukra Dhatu – Voortplantingsweefsel

De dhatu’s samen met de dosha vormen het menselijke lichaam. Evenwichtige dosha resulteren in een juiste vorming van de dhatu’s en een juiste werking van agni (spijsverteringsvuur). Zijn er problemen in de dhatu’s ontstaan, dan werk je aan het herstellen van de dosha’s. Daarnaast kan je direct inwerken op de dhatu’s door bijvoorbeeld voeding te nuttigen welke een directe inwerking heeft op desbetreffende dhatu.

Spijsverteringsvuur

Agni, het spijsverteringsvuur speelt een grote rol in het voeden van de weefsels en jouw algehele gezondheid. Niet alleen voedsel wordt verteerd door agni maar ook bijvoorbeeld indrukken en emoties. Daarom wordt geadviseerd om zittend en met aandacht te eten en niet te eten wanneer je bijvoorbeeld heftige emoties ervaart. Je spijsvertering is namelijk niet in staat om te multi-tasken. Ook al eet je zo gezond, wanneer je vuurtje niet goed werkt kan je lichaam de voeding niet omzetten in de bouwstenen welke je nodig hebt om de weefsels te voeden. Ze zeggen ook wel; Je bent niet wat je eet, maar je bent wat je verteerd.

Voor en/of na het eten wandelen helpt ook om agni te stimuleren. Daar waar nodig kunnen verschillende kruiden ingezet worden om je spijsvertering een handje mee te helpen. Na een gebalanceerde maaltijd met een goed werkende agni, zal je je na het eten weer energiek voelen.
Precies dat waar een maaltijd voor bedoeld is.

Uitscheiding

Naast het juist verteren is het natuurlijk ook van belang dat je afvalstoffen op een juiste manier uitscheidt. Tja, en dan praten we binnen de ayurveda ook nog eens uitgebreid over het toiletbezoek. Wat een vreugde als je een perfecte ayurvedische drol hebt! Als het goed is kan je in de ochtend direct naar het toilet. Kijk jij wel eens naar je ontlasting? Vooral doen! Onze ontlasting verteld veel over onze gezondheid. Hierbij kan je ook weer naar de guna’s kijken. Is je ontlasting hard en in stukken bijvoorbeeld, dan speelt vata mogelijk een rol. Diarree is meer een indicatie voor een overmaat aan pitta in het systeem. Zware, slijmerige en plakkerige ontlasting wijst weer meer op verhoogde kapha.

Afvalstoffen

Wanneer de dosha, spijsvertering en/of uitscheiding niet naar behoren functioneert ontstaat er ama, oftewel afvalstoffen hopen zich op in het lichaam. Deze afvalstoffen kunnen zowel fysiek als meer emotioneel van aard zijn. Oorzaak kan zijn: bewerkt voedsel, eten op verkeerde tijden, verkeerde voedselcombinatie’s, te veel of te weinig voeding, onverwerkte emoties, een zwakke spijsvertering, onnatuurlijk leefritme, om maar een paar voorbeelden te noemen. Voor de meeste behandelingen is het van belang dat eerst ama verminderd wordt. Te veel afvalstoffen maakt ook dat je je vermoeid, zwaar en sloom voelt.

Tijdens het voorjaar en najaar is het gebruikelijk om een lichte detox te doen. In de winter houdt het lichaam meer voedingstoffen vast, als een natuurlijke winterjas zou je kunnen zeggen. Wanneer het dan weer warmer wordt hebben we dit niet meer nodig en gaat het lichaam deze overtollige stoffen weer loslaten. Een detox helpt hier een handje mee en dan voel je je naderhand weer een stuk energieker.

De welbekende voorjaarsdip is een voorbeeld van te veel afvalstoffen die los komen en niet afgevoerd/verteerd worden. Ook deze voor- en najaar reinigingen zijn weer afgestemd op je constitutie en huidige staat. Kitchari en mungbonensoep zijn twee bekende gerechten welke dan veel gebruikt worden. Kitchari is een licht verteerbare en tevens voedende maaltijd. De mungbonensoep heeft een reinigende, schrapende werking. Ideaal om je te ontdoen van afvalstoffen.

Dagelijkse Ayurveda routine

Is ayurveda dan alleen voor mensen met klachten? Nee, zeker niet. Preventief op een juiste manier voor jezelf zorgen heeft nog steeds de voorkeur. Een dagelijkse routine wordt geadviseerd voor een ieder die gezond is en graag gezond wilt blijven.
Wanneer je in de vata tijd van de dag opstaat, neem je de natuurlijke lichtheid van vata mee. In Nederland zijn we gewend aan grote verschillen qua opkomst van de zon. Omdat ritme ook van belang is zijn er vaste tijden gemaakt met betrekking tot de dosha.

• Vata tussen 02.00 – 06.00 / 14.00 – 18.00
• Kapha tussen 06.00 – 10.00 / 18.00 – 22.00
• Pitta tussen 10.00 – 14.00 / 22.00 – 02.00

Wanneer je later opstaat (kapha tijd) dan voelt het begin van de dag ook zwaarder/soberder. Je kan dit heel gemakkelijk eens voor jezelf uittesten. Sporten is bijvoorbeeld wel weer ideaal in de kapha tijd. Je spijsvertering is het hoogst in de pitta tijd. Daarom wordt geadviseerd om de zwaarste maaltijd van de dag in de middag te nuttigen. Dan is je spijverteringsvuur het hoogst en verbrand je het naderhand ook nog met de bezigheden gedurende de dag. En slapen gaan is ook het gemakkelijkst in de kapha tijd. Vaak voel je je dan van nature wat vermoeider en meer in de rust stand. Ga je later naar bed, dan is er een grote kans dat pitta je weer een dosis energie en inspiratie verschaft.

Meer weten over Ayurveda?

Zou je graag een Ayurvedisch consult willen of ben je op zoek naar wat meer informatie over Ayurveda? Neem contact op of boek een ayurvedisch consult.